Οι γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες που αναμένεται να αποκτήσουν οι φοιτητές κωδικοποιούνται ως εξής:

Γνώσεις

• Να γνωρίζουν σε μεγαλύτερο εύρος και βάθος τους τομείς της φωνητικής και της φωνολογίας έναντι της συνοπτικής παρουσίασής τους στο μάθημα Εισαγωγή στη Γλωσσολογία, με κύρια εστίαση στην ελληνική γλώσσα
• Να γνωρίζουν πώς διαφέρει η φωνητική από τη φωνολογία
• Να περιγράφουν τον μηχανισμό της ομιλίας
• Να περιγράφουν τους γλωσσικούς ήχους από τη σκοπιά της αρθρωτικής φωνητικής
• Να γνωρίζουν στοιχεία ακουστικής και αντιληπτικής φωνητικής
• Να περιγράφουν τους γλωσσικούς ήχους με όρους της φωνολογίας
• Να έχουν αποκτήσει εξοικείωση με το Διεθνές Φωνητικό Αλφάβητο (ΔΦΑ) και τη χρήση του
• Να έχουν μια πρώτη επαφή με την ανάπτυξη της φωνητικής και της φωνολογίας στο παιδί

Δεξιότητες

• Να ξεχωρίζουν το επίπεδο της φωνητικής από το επίπεδο της φωνολογίας
• Να γράφουν και να διαβάζουν το ΔΦΑ

Ικανότητες

• Να μεταγράφουν δεδομένα ομιλίας με βάση το ΔΦΑ
• Να μπορούν να κατανοήσουν την ανάπτυξη των γλωσσικών ήχων στα παιδιά (κατεξοχήν στο μάθημα Φωνολογική Ανάπτυξη και Διαταραχές)
• Να αξιοποιούν μελλοντικά τις θεωρητικές γνώσεις φωνητικής και φωνολογίας στην περιγραφή, διάγνωση και θεραπεία προβλημάτων που αφορούν τους γλωσσικούς ήχους

• Εφαρμογή της γνώσης στην πράξη
• Αναζήτηση, ανάλυση και σύνθεση δεδομένων και πληροφοριών, με τη χρήση και των απαραίτητων τεχνολογιών
• Προσαρμογή σε νέες καταστάσεις
• Λήψη αποφάσεων
• Αυτόνομη εργασία
• Σεβασμός στη διαφορετικότητα και την πολυπολιτισμικότητα
• Επίδειξη κοινωνικής, επαγγελματικής και ηθικής υπευθυνότητας και ευαισθησίας σε θέματα φύλου
• Άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής
• Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης

Σύντομη Περιγραφή Μαθήματος:

Το μάθημα εστιάζει στο επίπεδο των ήχων της γλώσσας, οι οποίοι προσεγγίζονται στη φωνητική ως ύλη και στη φωνολογία ως προς την οργάνωσή τους σε μια γλώσσα. Στο πρώτο μέρος, τη φωνητική, εξετάζεται κυρίως η παραγωγή των γλωσσικών ήχων, δηλ. η αρθρωτική φωνητική. Γίνεται αναφορά στα όργανα της ομιλίας και περιγραφή των φθόγγων της νέας ελληνικής κυρίως, με έμφαση στον τόπο και τρόπο άρθρωσης των συμφώνων. Επίσης, παρουσιάζεται το Διεθνές Φωνητικό Αλφάβητο (ΔΦΑ), ένα σύστημα πιστής μεταγραφής της ομιλίας έναντι της συμβατικής γραφής, στη χρήση του οποίου ασκούνται οι φοιτητές. Περιλαμβάνονται ακόμη στοιχεία ακουστικής και ακροατικής φωνητικής, δηλ. σχετικά με τη διάδοση και λήψη αντίστοιχα των γλωσσικών ήχων. Στο δεύτερο μέρος εξετάζονται έννοιες της φωνολογίας όπως τα φωνήματα, τα αλλόφωνα, τα διακριτικά χαρακτηριστικά, διάφορα φωνολογικά φαινόμενα, η συλλαβή και τα προσωδιακά ή υπερτεμαχιακά στοιχεία της ομιλίας. Το μάθημα ολοκληρώνει μια σύντομη αναφορά στη φωνολογική ανάπτυξη του παιδιού (θέμα στο οποίο εστιάζεται και εμβαθύνει το μάθημα του Β΄ εξαμήνου Φωνολογική Ανάπτυξη και Διαταραχές). Σκοπός του μαθήματος είναι να εξοικειωθούν οι φοιτητές με τις βασικές αρχές της φωνητικής και φωνολογίας, στις οποίες βασίζεται η διάγνωση προβλημάτων με τους γλωσσικούς ήχους και η διόρθωσή τους σε παιδιά και ενήλικες.

Το μάθημα αναπτύσσεται σε 13 ενότητες ως εξής:

Τίτλος/Περιεχόμενο ενότητας

1. Παρουσίαση του περιεχομένου του μαθήματος. Η φωνητική και η φωνολογία ως κλάδοι της γλωσσολογίας. Η βιβλιογραφία της φωνητικής και της φωνολογίας.
2. Το αντικείμενο της φωνητικής: οι γλωσσικοί ήχοι από τη σκοπιά της ύλης. Προφορικός και γραπτός λόγος. Εφαρμογές της φωνητικής.
3. Νευρικό σύστημα. Φωνητήριο σύστημα. Μηχανισμοί ρεύματος αέρα.
4. Φθογγολογία της νέας ελληνικής κυρίως: περιγραφή των συμφώνων, φωνηέντων και διφθόγγων στο πλαίσιο της αρθρωτικής φωνητικής.
5. Το Διεθνές Φωνητικό Αλφάβητο, σύστημα πιστής απεικόνισης της προφοράς έναντι της συμβατικής γραφής.
6. Στοιχεία ακουστικής φωνητικής, δηλ. για τη φυσική υπόσταση των φθόγγων κατά τη διάδοσή τους (ένταση, ύψος κ.ά.). Τεχνολογίες καταγραφής και ανάλυσης του ήχου (φασματογραφήματα κ.ά.).
7. Στοιχεία ακροατικής φωνητικής, δηλ. για τη λήψη του ήχου από τα όργανα ακοής, την αναγνώριση και επεξεργασία των φθόγγων στον εγκέφαλο.
8. Το αντικείμενο της φωνολογίας έναντι της φωνητικής: η οργάνωση των ήχων σε μια γλώσσα. Φωνήματα και αλλόφωνα. Το φωνολογικό σύστημα της νέας ελληνικής κυρίως.
9. Ανάλυση των φωνημάτων σε διακριτικά χαρακτηριστικά.
10. Ποικίλα φωνολογικά φαινόμενα: αφομοίωση, ανομοίωση κ.ά.
11. Συλλαβή και συλλαβική δομή. Προσωδιακά στοιχεία (τόνος, επιτονισμός, διάρκεια κ.λπ.).
12. Συνοπτική εισαγωγική αναφορά στη φωνολογική ανάπτυξη του παιδιού.
13. Ανακεφαλαίωση.

Το μάθημα εμπλουτίζεται με εκπαιδευτικές ασκήσεις.

• Υποχρεωτική ενδιάμεση εξέταση. Βαρύτητα: 20%
• Γραπτή εξέταση στο τέλος του εξαμήνου, η οποία περιλαμβάνει ερωτήσεις ανάπτυξης, σύντομης απάντησης ή/και κλειστού τύπου (π.χ. πολλαπλής επιλογής). Βαρύτητα: 80%.

Γλώσσα αξιολόγησης: ελληνική

Οι σχετικές πληροφορίες ανακοινώνονται στο e-class του μαθήματος.

Διανεμόμενα συγγράμματα μέσω του συστήματος πολλαπλής βιβλιογραφίας

1. Ladefoged, P. (2007). Εισαγωγή στη φωνητική (μτφρ. Μ. Μπαλτατζάνη). Αθήνα: Πατάκης.
2. Λεκάκου, Μ., & Τοπιντζή, Ν. (επιμ.). (2022). Εισαγωγή στη γλωσσολογία: Θεμελιώδεις έννοιες και βασικοί κλάδοι με έμφαση στην ελληνική γλώσσα. Αθήνα: Gutenberg.
3. Μποτίνης, Α. (2011). Φωνητική της ελληνικής. Αθήνα: ISEL.
4. Ρεβυθιάδου, Α. (2021). Εισαγωγή στη φωνολογία. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη).

Ενδεικτική βιβλιογραφία περαιτέρω μελέτης

1. Arvaniti, A. (2007). Greek phonetics: The state of the art. Journal of Greek Linguistics, 8, 97-208.
2. Clark, J., &Yallop, C. (1995). An introduction to phonetics and phonology. Cambridge, MA: Blackwell.
3. Fromkin, V., Rodman, R., &Hyams, N. (2008). Εισαγωγή στη μελέτη της γλώσσας (μτφρ. Έ. Βάζου etal., επιμ. Γ. Ι. Ξυδόπουλος). Αθήνα: Πατάκης.
4. Λέγγερης, Ά. (2013). Φωνητική. Στο Α. Ρεβυθιάδου & Β. Σπυρόπουλος (επιμ.), Αντιπαραβολική μελέτη γραμματικών δομών ρωσικής-ελληνικής, 1-61. Πρόγραμμα «Εκπαίδευση αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών», Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση» (ΕΣΠΑ 2007-13). Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ειδικός Λογαριασμός Κονδυλίων Έρευνας. (e-book, συλλογικό έργο, URL:http://diapolis.auth.gr/index.php/2013-10- 17-09-02-51/-52)
5. Μαγουλά, Ευ. Γ. (2010). Η συνάρθρωση στη νέα ελληνική: Τυπολογικές και διδακτικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Ιδιωτική έκδοση.
6. Μαγουλάς, Γ., & Μαγουλά, Ευ. (2017). Θέματα συγχρονικής και διαχρονικής γλωσσολογίας. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Διαθέσιμο στο: http://hdl.handle.net/11419/6509
7. Μποτίνης, Α. (2009).Φωνητική της ελληνικής, τ. Α΄: Βασικές έννοιες φωνητικής και φωνητικά συστήματα. Αθήνα: Leader Books.
8. Nespor, M. (1999). Φωνολογία (μτφρ. Α. Ράλλη, Ά. Παπασταύρου & Α. Νάτσης, επιμ. Α. Ράλλη). Αθήνα: Πατάκης.
9. Πετρούνιας, Ευ. (2007α). Νεοελληνική γραμματική και συγκριτική («αντιπαραθετική») ανάλυση, τ. Α΄: Φωνητική και εισαγωγή στη φωνολογία, Μέρος Α΄: Θεωρία. Θεσσαλονίκη: Ζήτη.
10. Πετρούνιας, Ευ. (2007β). Νεοελληνική γραμματική και συγκριτική («αντιπαραθετική») ανάλυση, τ. Α΄: Φωνητική και εισαγωγή στη φωνολογία, Μέρος Β΄: Ασκήσεις – Θεματικός κατάλογος. Θεσσαλονίκη: Ζήτη.
11. Χατζησαββίδης, Σ. (2012). Νεοελληνική γραμματική: Θεωρητικές βάσεις και περιγραφή. Θεσσαλονίκη: Βάνιας.

Συναφή Επιστημονικά Περιοδικά

• Clinical Linguistics and Phonetics Journal of Phonetics
• Journal of the International Phonetic Association Laboratory Phonology
• Phonetica Phonology

Χρήσιμες Ιστοσελίδες

• Interactive International Phonetic Alphabet (IPA) Chart: http://www.ipachart.com/
• Εργαλείο γραφής σε Διεθνές Φωνητικό Αλφάβητο: http://www.i2speak.com/
  

https://eclass.uop.gr/courses/SLT102